شاخص کیفیت هوا (به انگلیسی: Air quality index) یا شاخص آلودگی هوا با نام اختصاری AQI، شاخصی عددی است که توسط سازمان‌های دولتی برای سنجش آلودگی هوای یک منطقه و پیش‌بینی آینده آن به کار می‌رود. با افزایش عدد این شاخص، احتمال در خطر قرار گرفتن سلامت عمومی بالاتر می‌رود. بعضی کشورها مانند کانادا، مالزی و سنگاپور شاخص‌های ملی خودشان را برای تعیین کیفیت هوا توسعه داده‌اند.
شاخص کیفیت هوا یا AQI چیست؟
AQI شاخصی است که برای گزارش روزانه‌ی کیفیت هوا به کار می‌رود و نشان می‌دهد که هوای اطرافتان چقدر تمیز یا آلوده است و این حد از آلودگی چه اثراتی ممکن است بر سلامتی شما داشته باشد. این شاخص بر اثراتی متمرکز است که ممکن است چند ساعت یا چند روز بعد از تنفس در این هوا با آن‌ها مواجه شوید.
فهرست مطالب
اعداد شاخص کیفیت هوا چه معنایی دارند؟
محدوده این شاخص بین ۰ تا ۵۰۰ متغیر است. هر چه شاخص بالاتر باشد، هوا آلوده‌تر و اثرش بر سلامتی بیشتر است. مثلاً شاخص ۵۰ نشان‌دهنده هوای پاک با اثری خیلی کم بر سلامت عموم مردم است، اما شاخص ۳۰۰ نشان‌دهنده وضعیت هوای اضطراری است.
شاخص ۱۰۰ عمدتاً نشان‌دهنده‌ی مقدار مجاز آلاینده‌ها طبق استانداردهای ملی است و این مقداری است که برای حفاظت از سلامت عمومی تعیین می‌گردد. مقادیر زیر ۱۰۰ معمولاً قابل‌قبول فرض می‌شوند اما با عبور شاخص از ۱۰۰، کیفیت هوا ابتدا برای گروه‌های حساس و سپس به‌تدریج برای همه ناسالم خواهد شد.
محدوده ۰ تا ۵۰۰ شاخص کیفیت هوا معمولاً به شش محدوده زیر تقسیم می‌شود که هرکدام با یک رنگ هم مشخص می‌شوند:
هوای پاک، AQI بین ۰ و ۵۰، رنگ سبز
کیفیت هوا رضایت‌بخش است و آلودگی هوا بی‌خطر یا کم‌خطر است. در این شرایط کیفیت هوا رضایت‌بخش و دارای خطر سلامتی ناچیز یا به‌کل فاقد ریسک سلامتی است. کیفیت هوا در این شرایط قابل‌قبول است و برای تعداد بسیار کمی از افراد با ملاحظات بهداشتی خاص همراه است. در این شرایط افرادی که نسبت به ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن و ازن حساسیت ویژه‌ای دارند ممکن است علائم تنفسی از خود بروز دهند.
هوای سالم، AQI بین ۵۱ تا ۱۰۰، رنگ زرد
کیفیت هوا قابل‌قبول است مگر برای تعداد بسیار کمی از افراد مثلاً کسانی که نسبت به ازن حساسیت ویژه‌ای دارند. افراد بیشتری از گروه‌های حساس (مثل بیماران قلبی، سالمندان، کودکان و زنان باردار) در این شرایط ممکن است اثرات بهداشتی خاصی را تجربه نمایند، ولی اکثریت مردم تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند.
ناسالم برای گروه‌های حساس، AQI بین ۱۰۱ تا ۱۵۰، رنگ نارنجی
در این محدوده هم احتمال تأثیر گرفتن عموم مردم کم است اما بعضی از افراد گروه‌های حساس ممکن است با مشکلاتی مواجه شوند. مثلاً افراد دارای بیماری ریوی، کهن‌سالان و کودکان در صورت مواجهه با این محدوده از آلاینده ازن یا افراد دارای بیماری ریوی و قلبی در صورت مواجهه با این محدوده از آلاینده ذرات معلق. در حالت شاخص کیفیت هوا بین ۱۰۱ تا ۱۵۰ هر فردی ممکن است اثرات سوء بهداشتی را تجربه کند و اعضای گروه‌های حساس نشانه‌های حادتری را بروز می‌دهند.
ناسالم، AQI بین ۱۵۱ تا ۲۰۰، رنگ قرمز
اگر شاخص کیفیت هوا بین ۱۵۱ تا ۲۰۰ بود، هر فردی ممکن است اثرات این محدوده از شاخص را بر سلامتی‌اش احساس کند. اعضای گروه‌های حساس ممکن است با اثرات جدی‌تری بر سلامت خود مواجه شوند.
بسیار ناسالم، AQI بین ۲۰۱ تا ۳۰۰، رنگ بنفش
شاخص کیفیت هوا بین ۲۰۱ تا ۳۰۰ هشداری برای سلامتی به‌حساب می‌آید و بدین معنی است که هرکسی ممکن است با اثرات جدی‌تری بر سلامت خود مواجه شود. در این حالت هر فردی ممکن است تحت خطر اثرات جدی بهداشتی باشد.
خطرناک، AQI بالاتر از ۳۰۰، رنگ زرشکی
در حالتی که شاخص کیفیت هوا بیشتر از ۳۰۰ باشد، در این وضعیت احتمالاً تمام افراد جامعه تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این حالت اخطاری جدی برای سلامت همه افراد و بیانگر شرایط اضطراری است.
این شاخص به علت حساسیت بیشتر امروزه جایگزین یک شاخص قدیمی‌تر یعنی ضریب استاندارد آلودگی (PSI) شده است.
در هنگام آلودگی هوا باید چه نکاتی را رعایت کنیم؟
به‌صورت کلی درصورتی‌که در منطقه زندگی‌تان AQI از ١٠٠ بالاتر رفت به‌خصوص اگر هوا آفتابی باشد یا به علائمی مثل سنگینی قفسه سینه، سوزش چشم یا سرفه دچار شدید خودتان را از هوای آلوده دور نگه دارید و اقدامات زیر را انجام دهید:
حتی‌المقدور در طول روزهایی که میزان آلودگی هوا بالاست در خانه بمانید. میزان بسیاری از آلاینده هوا در داخل خانه کمتر از خارج خانه است. اگر مجبورید از خانه خارج شوید، کارهای خود را به‌سرعت انجام داده و کمتر در معرض هوای آلوده قرار گیرید.
در شرایط آلودگی هوا از ورزش یا فعالیت جسمی شدید در خارج خانه اجتناب کنید؛ هرچه سریع‌تر تنفس کنید این هوای آلوده بیشتری را وارد ریه‌های خود می‌کنید. این اقدامات معمولاً در کودکان و بزرگ‌سالان سالم جلوی ایجاد علائم را خواهد گرفت؛ اما اگر در نزدیکی یک منبع آلوده‌کننده مشخص زندگی می‌کنید یا بیماری مزمن قلبی یا ریوی دارید با دکتر خودتان مشورت کنید.